TỰ CHỦ THỜI ĐẠI

Chính trị thì khá yên nhưng.

Có vài nơi cũng đã từng nổi lên.

Đất Nghệ An và phía trên.

Đất thượng du, giặc cỏ loạn bên này.

Thái Tổ thân chinh ra tay.

Đánh dẹp chúng, nhờ thực tài dẹp yên.

Đối Ngoại

Bên Tàu, Tống nhiều việc riêng.

Nên không sanh sự, gây phiền đến ta.

Họ phong cho Thái Tổ là :

Quận Vương Giao Chỉ, sau đà lại phong :

Nam Bình Vương, gắng nằm lòng !

Phía nam, các nước cũng không dám phiền.

Chiêm Thành, Chân Lạp liền liền.

Đem đồ triều cống, nên yên đôi đường.

Thái Tổ còn phong tước vương

Cho các hoàng tử, bắt thường cầm binh.

Đi đánh giặc, buộc thân chinh.

Nên các hoàng tử thạo binh thời này !

Việc chính trị, ngài cho thay,

Có nhiều việc cũ, lúc này đổi đi.

Nước ta lúc ấy sử ghi.

Chia 24 bộ xong thì đổi thêm.

Hoan Châu, Ái Châu gọi tên :

Là Trại. Còn thuế má thêm như vầy :

Cả thảy sáu lọai sau đây.

Thuế đầm, ao, ruộng, lọai này đầu tiên.

Sản vật ở núi, loại riêng.

Tre, gỗ, hoa, quả xếp liền thứ ba.

Thứ tư thuế phải kể là :

Đất trồng dâu, bãi phù sa, loại  này.

Thuế mắm muối cũng tính ngay.

Cuối cùng là các loại này, kể luôn.

Sừng tê, ngà voi và hương.

Vua giao các công chúa, thường phải coi.

Lý Thái Tổ sau qua đời.

       Mười chín năm trị, từ thời lên ngai.  

         Lý Thái Tông

 Ngài mất Lý Phật Mã thay.

Tuy nhiên mọi việc lúc này không yên.

Ngay khi Thái Tổ qui tiên.

Thì các hoàng tử loạn liền tranh ngôi.

Không riêng Võ Đức Vương thôi.

Dực Thánh Vương cũng loạn, rồi thêm tay.

Đông Chinh Vương đem quân ngay.

Vây Thăng Long, quyết tranh ngai, ầm trời !

Quan Lý Nhân Nghĩa, bấy giờ.

Đem quân ra đánh quyết thời được thua.

Khi đối trận tranh ngôi vua.

Vũ tướng Lê Phụng Hiểu, vừa rút gươm.

Ông chỉ mặt Võ Đức Vương.

Mấy câu quát tại đương trường như sau :

‘‘Các ngươi dòm ngó ngôi cao.

 Tự quân khi dễ, trái đào cha con.

Đã quên tiên đế ơn non.

Vậy Phụng Hiểu, xin dâng nhát gươm này !’’

Ông chém Võ Đức Vương ngay.

Quân sĩ  khiếp sợ, chạy dài một khi.

Hai vương kia cũng trốn đi.

Lý Phật Mã kế, trị vì từ đây.

Tức Lý Thái Tông vua này !

Coi như việc loạn đến đây yên bề.

Hai vương  kia sau cũng về.

Thuận chịu tội, tuân nếp nề dưới trên.

Thái Tông gác hết sang bên.

Nghĩ tình cốt nhục rồi bèn bỏ qua.

Ngài  phục chức họ như là.

Trước đây Lý Thái Tổ đà sắc phong.

Rồi từ đó Lý Thái Tông.

Lập lệ thề ước, ngừa lòng phản, sinh.

Hàng năm các quan triều đình.

Đến đền Đồng Cổ, cùng mình thề chung.

Làm con phải hiếu, tôi trung.

Nếu ai bất hiếu, bất trung tất là.

Quỷ thần làm tội không tha.

Quan ai không đến thề đà chịu ngay.

Năm mươi trượng đánh thẳng tay ».

Ngoài các việc ấy, lúc này Thái Tông.

Thân chinh đánh bắc, dẹp đông.

Do mạn thượng du sinh lòng bất trung.

Chiêm Thành, Ai Lao nói chung.

Họ thường rất quấy, giặc Nùng loạn thêm.

 

Giặc Nùng

Giặc Nùng ở châu Quảng Nguyên.

Thuộc Lạng Sơn, thuở ấy chuyên loạn dài.

Mậu Dần năm ấy có tay.

Nùng Tồn Phúc, đúng năm này lập ra :

 

A Nùng vợ hắn, phong là :

Ninh Đức hoàng hậu. Phúc đà tự xưng :

Chiêu thánh Hoành đế, rồi từng.

Lập Tràng Sinh quốc, đưa quân gây hoài.

 

Thái Tông xua binh đánh ngay.

Hạ được họ, rồi bắt hai kẻ này :

Nùng Tồn Phúc và con trai.

Tức  Nùng Trí Thông rồi giải ngay tức thì.

 

Về đến triều sau giết đi.

Còn A Nùng lúc đó thì thoát thân.

Trí Cao con kế nhanh chân

Hai mẹ con với tàn quân thoát, và.

 

Năm Tân Tị lại lập ra.

Nước tên Đại Lịch, chống nhà Lý luôn.

Thái Tông cho tướng lên đường.

Bắt về được cả, nhưng thương tình là:

 

Anh, cha Cao trước đều đà.

Bị giết rồi, nên ngài tha người này.

Lại cho phục chức  trước đây

Là Quảng Nguyên Mục, sau này lại phong.

 

Chức Thái Bảo, nhưng không xong.

Nùng Trí Cao lại sanh lòng bất trung.

Năm Mậu Tí, Cao tự xưng.

Nhân Huệ hoàng đế, lại lừng lập ra :

 

Đại Nam quốc, thế nên là.

Thái Tông phải dụng can qua thêm lần.

Ngài cho Thịnh Dật đem quân.

Đánh Trí Cao, nhưng phải lần khó khăn.

 

Trí Cao quyết đánh xả thân.

Mặt khác thì lại cho quân sang Tàu.

Xin được phụ thuộc nước Tàu.

Nhưng mà vua Tống, bên Tàu không ưng.

 

Trí Cao tức giận, dẫn quân.

Quay sang Tàu, đánh lấy châu Ung và.

Chiếm thêm tám châu khác là :

Ngô, Tầm, Cung, Quí, Hoành, Khang, Đoan, Đằng.

 

Vua Tống đã toan nhờ quân.

Lý triều, nhờ viện giúp lần đầu tiên.

Địch Thanh, tướng Tống can liền.

Bảo rằng: "Việc ấy vô tiền xưa nay.

 

Trí Cao chỉ có, tên này.

Nếu không trừ được, nhờ tay nước ngoài.

Không may  lúc đó có ai

Nhân đó làm loạn, họa tai thế nào ?’’

 

Vua Tống nghe, liền cử mau :

Dư Tĩnh, Tôn Mậu ào ào đem quân.

Đánh Trí Cao, nhưng bất phân.

Địch Thanh quá giận, thêm lần thân chinh.

 

Ông  này dụng kế nghi binh.

Trí Cao tự đắc rằng mình vô song.

Cho nên bỏ việc bị phòng.

Địch Thanh biết, lệnh tấn công phủ đầu.

 

Trí Cao ôm hận thiên thâu.

Tàn quân bại tướng quay đầu chạy đi.

Sang đến nước Đại Lý thì.

Vua tôi Đại Lý, giết đi lấy đầu.

 

Rồi cũng từ đó về sau.

Người Nùng chính thức chìm vào lãng quên.

Đánh Chiêm Thành

Ngoài giặc Nùng vừa kể trên.

Phía nam còn phải kể thêm Chiêm Thành.

Đã không thông sứ cũng đành.

Cứ nhằm mặt bể phá, sanh sự hoài.

Thái Tông từ lúc lên ngai.

Mười lăm năm, những tháng ngày không yên !

Vua ta sắm sửa binh thuyền.

Giáp Thân, quyết định dẹp yên nam trời.

Xuất quân, ta kéo đến nơi.

 Ngũ Bồ sông ấy, Chiêm thời dàn xong.

Thái Tông hạ lệnh tấn công.

Quân ta khi đó băng sông ào ào.

Chiêm thua, tức tốc chạy mau.

Lũ voi ba chục, rơi vào tay ta.

Người Chiêm nửa vạn cũng đà.

Bị ta bắt sống sau là giải đi.

Bên Chiêm, tướng Quách Gia Gi.

Chém vua Sạ Đẩu, xong thì hàng luôn.

Nước Chiêm phải cảnh tang thương.

Bởi quân nhà Lý, hết phương làm trời.

Mạnh  ai nấy, cứ giết người.

Thái Tông thấy vậy, ngài thời cấm ngay.

Giết thêm người, trị thẳng tay.

Nên đám quan lính của ngài dịu đi.

Ngài thẳng tiến đến đô kì.

Là Phật Thệ, bắt vương phi nước này.

Cùng các cung nữ rồi sai.

Quan quân chuẩn bị, theo ngài rút đi.

Về đến sông Lý Nhân thì.

Thái Tông cho hỏi vương phi Chiêm Thành.

Tên bà Mị Ê, thưa rành.

Sang thuyền ngự, nhưng không thành như mong.

Mị Ê tự vẫn nhảy sông.

Thái tông kính phục, nên ông lập đền.

Tạm gác việc này sang bên.

Việc Chính Trị

Dù phải đánh trước, dẹp sau.

Thái Tông việc nước, lúc nào cũng chăm.

Ngài quả có lòng thương dân.

Nên thường giảm thuế, nhiều lần những năm.

Bị mất mùa hay những lần.

Khi đi đánh giặc hành quân trở về.

Ngài cũng định rõ nếp nề.

Cho trăm họ biết, tiện bề lại thay :

Các cách tra hỏi lúc này.

Xong, đổi  luật cũ, trước đây thêm lần.

Sau cũng cho phép người dân.

Dùng tiền chuộc tội nhưng cần biết ngay.

Trừ thập ác những tội này.

Rồi khi luật mới đã thay ngài đà.

Cho đổi niên hiệu sang là :

Minh Đạo. Năm Quí Mùi ra luật này :

Cấm mua hoàng nam từ đây.

Còn đường quan lộ, lúc này chia ra :

Từng cung, nhà trạm để mà.

Chạy công văn. Trong cung định ra như vầy :

Hậu và phi thì nhớ ngay.

Mười ba người, nhạc kỷ đầy một trăm.

Mười tám ngự nữ, đủ phần.

Riêng các cung nữ thì cần học thêu.

Đến năm Giáp Ngọ, đổi nhiều.

Lý Thánh Tông nắm lý triều thay cha.

Thái Tông năm ấy nhớ là.

Đúng năm lăm tuổi, lìa xa thế trần.

Lý Thánh Tông.

Thánh Tông là đấng minh quân.

Vừa nhân, vừa dũng thương dân hết lòng.

Khi ngài đã lên ngai xong,

Nước ta quốc hiệu, Thánh Tông đổi liền.

Đại Việt quốc, khó lòng quên

Thời này trăm họ, khắp miền đều an.

Thánh Tông rất mực đàng hoàng.

Một hôm xét án, các quan đủ đầy.

Tại điện Thiên Khánh thuở này.

Có Động Thiên, con gái ngài hầu bên.

Vua chỉ con rồi nói lên

Cho các quan đứng chầu hai bên rằng.

‘‘Trẫm yêu con cũng như dân.

Hiềm vì trăm họ có phần dại ngu.

Phạm hình luật, phải lao tù.

Trẫm thương lắm, từ nay dù tội chi.

Cũng cho giảm nhẹ bớt đi.’’

Lại một lần khác là khi đông về.

Năm ấy trời rét rất ghê.

Thánh Tông bảo các quan kề bên ngai.

Mấy câu đại ý như vầy :

‘‘Trong cung, trẫm dẫu áo dầy, rét sao !

Nghĩ những tù phạm trong lao.

Đói cơm, áo chẳng thể nào che thân.

Lại bị trói buộc tay chân.

Nhiều người chưa rõ được phần gian ngay.

Mà trời đang rét thế này.

Nhỡ mà họ chết, thương thay vô cùng’’.

Ngài cho tù : chiếu, chăn cùng.

Cơm ngày hai bữa mà dùng. Quí thay !

Còn việc binh lính thì ngài.

Định phân hiệu và lúc này chia ra.

Cả thảy bốn bộ, đó là :

Hậu, tiền, tả, hữu. Xong chia ra thành.

Một trăm đội rõ rành rành.

Mỗi đội quân lính chia thành làm hai.

Lính kị, bắn đá đủ đầy.

Quân nhà Lý có tiếng hay và thuần.

Bên tàu nhà Tống đã từng.

Học cách bắn đá, luyện quân thuở này.

Nghĩ ra cũng vẻ vang thay

Còn việc văn học, thời này Thánh Tông.

Việc Văn Học

Muốn khai hóa, nên hết lòng.

Lập Văn miếu, thờ Chu Công với là.(1070)

Bảy mươi hai tiên hiền và :

Khổng Tử. Văn Miếu có bên ta thuở này.

Nhớ Lý Thánh Tông cho xây !

Còn việc khai đất, thời này, điểm qua.

         Việc Khai Đất

 Kỷ Dậu, năm ấy vua ta

Soạn binh, xong xuất đánh qua Chiêm Thành.

Nhưng lần đầu lại không thành.

Thánh Tông phải rút, ngọn ngành, sử biên

Ngài về đến châu Cư Liên.

Thì nghe người bảo bà Nguyên Phi đà.

Trị yên việc nước, việc nhà.

Thánh Tông nghĩ bụng, mình là đàn ông.

Đánh Chiêm Thành lại không xong.

Hóa ra như vậy, đàn ông hèn à !

Ngài xua binh ngược trở qua.

Đánh cho Chiêm bại rồi đà bắt ngay.

Vua Chiêm, tên gọi ông này.

Nhớ là Chế Củ, vua này xin dâng.

Ba châu sau để chuộc thân.

Địa Lý, Bố Chính, trọn Phần Ma Linh.

Nay thuộc Quảng Trị, Quảng Bình.

Thánh Tông, thấy vậy  thuận tình rồi tha.

Sau này Nhâm Tí, bước qua.

Thánh Tông thuở ấy, tuổi đà năm mươi.

Trị vì mười bảy năm trời.

                                                       Ngài băng hà, Nhân Tông thời kế ngai.

Ỷ Lan

Khi nói đến vị vua này.

Sử thường nhắc mẹ ông ngay, đó là :

Ỷ Lan, tên gọi của bà.

Người ở Siêu Loại, tỉnh là Bắc Ninh.

Năm 1063, nhớ in.

Thánh Tông cùng các quan triều đình qua.

Pháp Vân chùa ấy, để mà.

Làm lễ cầu tự, ngài đà bốn mươi.

Đến làng Thổ Lội, bấy giờ.

Sau đổi Siêu Lọai, rồi thời Thuận Quang.

Dân ra xem chật cả đàng.

Riêng một thôn nữ bàng quang riêng mình.

Tựa vào cây lan đứng nhìn.

Thánh Tông thấy lạ, bảo đình thần ngay.

Truyền đem thôn nữ theo ngài.

Vào đến cung, đoạn  phong ngay cho bà :

Ỷ Lan Phu nhân.  Thế là.

Không lâu sau đó thì bà có thai.

Hạ sinh được một con trai.

Thánh Tông khi đó thì ngài sắc phong.

Chức nguyên phi cho bà, xong.

Vài năm sau Lý Thánh Tông qua đời.

XIN MỜI XEM TIẾP TRANG 3